Ekmek arası domalan mantarı [1 Haziran 2011'de güncellendi]

6/01/2011 11:50:00 ÖÖ bayır, çayır, domalan, dombalak, gardening, keme, others, tombalak, truffles, trüf, türkmentokat, yer mantarı 2 Comments

Ekmek arası domalan* mantarı**

*TDK--> Domalan: Asklı mantarlardan, toprak içinde yumru biçiminde yetişen, yenilebilen bir bitki, yer mantarı, keme, karakeme. http://www.tdkterim.gov.tr/ttas/?kategori=derlay&kelime=domalan

TDK--> Domalmak: (nsz) hlk. Dizler bükük, baş ileride, çömelmiş bir durum almak.  Güncel Türkçe Sözlük.
http://www.tdkterim.gov.tr/ttas/?kategori=derlay&kelime=domalmak

**Önemli not: Bilindiği kadarıyla domalan mantarının zehirli bir türü yok. Bununla beraber mantar toplama, mantarı iyi tanıyan kişilerin yardımıyla yapılmalıdır. Her mantar yenilebilir değildir, özellikle de çayırlarda ormanlarda toprak üstünde yetişen mantarların türünden emin olmadan kesinlikle yemeyiniz. Bu konuda daha önce yazdığım bir yazıyı da okuyabilirsiniz-->"Mayıslar dağlarında mantar avı"

Türkiye'nin tek mantar uzmanı olan Jilber Barutçiyan ile yapılan bir röportajı da şuradan okuyabilirsiniz: http://www.tarimfederasyonu.org/haber.asp?id=62

Topraktan çıkartırken

Bence adı "domaltan" olmalıydı. Çünkü bu mantarı ararken alınan şekil tam da Türk Dil Kurumu'nun tarif ettiği gibi. Zaten uzunca bir süre aradığınızda bel ağrısı çekmeniz çok olası. Çünkü saatlerce domala domala mantar aramak pek de ergonomik değil. Nereden biliyorsun diye sorulursa, "tecrübe" diyeceğim...
Tuberaceae familyasından olup Latince adı ”Tuber melanosporum" olan domalan mantarının yaygın olarak kullanılan diğer isimleri de şunlardır: dombalak, tombalak, topalak, geme, kumi, karakeme, dobelan, yer mantarı. Bir çeşit trüf / türüf (truffles) mantarı aslında. Dünyada 70 civarında türü bulunan trüf/türüf mantarları arasında kilosu yüz binlerce dolara müşteri bulan türleri de var. Bakınız: "Bu mantar elmas gibi". Burada anlattığımız mantarın kilosu senesine göre yani bulunma miktarına göre 15 TL - 50 TL arasında değişiyor. Bu sene bahar yağmurları bol yağdığı için çok bulunduğundan pazarlarda kilosunu 10 TL'ye kadar satın alabiliyorsunuz. Patatesi andıran tadı da -bence- biraz tavuk, biraz kuzu eti ve tabi ki mantara benziyor. Tazelerinin kokusu tipik mantar kokusunda; şekli ise patatese, biraz da yer elmasına benziyor. Rengi ilk çıkarıldığında hafif pembemsi daha sonra kurudukça kahverengiye, toprak rengine dönüyor.

Geçenlerde kır bayır dolaştıktan ve Türkmentokat'ta bahar şenliğine katıldıktan sonra biraz vaktim vardı. Aslında vaktimi buna göre ayarlamıştım. Bir köylümüz, dayım, annem ve oğlumla birlikte kırlara yayıldık domalan aramak için. Bu iş son derece keyifli;  balık tutmak gibi bir nevi. Hadi meraklısına tüyoyu da vereyim: Gezindiğimiz kırlar Eskişehir-Ankara yolunun yaklaşık olarak 50. ya da 60. km. civarındaki sürülmemiş, ekilmemiş alanlar.

Domalan / yer mantarı ararken

Bu da domalan çıkartma videosu

Youtube üzerinden yayınlanmaktadır.

Domalan toplamanın da bir yöntemi var elbet. Eğer bilinmezse saatlerce çayırda deli dana gibi gezinir üzerine bastığınız halde göremezsiniz. Bazı işaretler var mantarın olduğu yeri gösteren. En önemli belirtisi "domalan otu" ya da "kumi otu". Bunun Latince adı ise: "Helianthemum aegyptiacum". Yer mantarı da denen domalan mantarının kendine ait bir kökü ya da gövdesi yok. Bu bitkinin asalağı olarak -mikorizal- yetişiyor. Dolayısı ile bu otun bulunmadığı yerde aramayın beyhude.

 Helianthemum aegyptiacum / Domalan Otu / Kumi Otu

 Helianthemum aegyptiacum / Domalan Otu / Kumi Otu

Domalan otunun yetiştiği bölgelerde dikkatlice gezinmek lazım. Tecrübeli olanlar elindeki sopayı toprağa vurarak gelen sesten de yerini anlayabiliyorlar. Mantar, toprağın hemen 4-5 cm altında yetiştiği için toprağı hafifçe kabartıp çatlatıyor. Aşağıdaki fotoğrafı dikkatlice incelerseniz demek istediğim net bir şekilde anlaşılabilir. Soldaki 1 numaralı fotoğrafta toprağın çatladığı görülebiliyor. Burayı sağlam bir demir çubukla dikkatlice kaldırdığınızda 2 numaralı fotoğraftaki gibi mantarı çıkartabiliyorsunuz. İşte bu an çok keyifli, yaşayan bilir.

Toprak yüzeyindeki çatlak sayesinde bulunabilen bir mantar

Bazen sert bir zeminde büyümeye başlamışsa, mantarın derine doğru gidemediğinden toprağın üzerine de çıktığı oluyor. Fakat bu durumda aşağıdaki fotoğraflarda da görebileceğiniz gibi çok çabuk böcekleniyor ve bozuluyor. Böyle mantarları kesinlikle yemeyiniz.

Toprağın üzerine çıkmış bir yer mantarı

Bir parçası toprağın üstüne çıktığı ve uzun süre beklediği için çürümüş

Aşağıdaki fotoğraflar da diğer buluntulardan.

Bir-iki saatlik aramamızın sonunda bir poşet kadar mantar toplayabildik. Aslında daha da fazla olabilirdi ama biz biraz gecikmişiz. Millet çuvallarla toplamış onlarca kilo toplayanlar olmuş bu sene. Neyse herkes kendi nasibini toplar ve yer. Zaten benim amacım çuval çuval toplamak değil tadına bakmak bir iki tane de olsa bulabilmekti ve çok şükür bulabildim de.

Topladıklarımızın bazıları iriceydi.

İnternette ve çeşitli yemek kitaplarında bazı tarifler var. Biz de ilk defa tadacağımız için hanım bir kaç çeşit yemeğini yaptı denemek için.

salçalı domalan yemeği

Bu salçalı yemeği. Patates yemeği gibi yapmış hanım. Hiç de fena değildi hani. Hatta artan birazını da üzerine kaşar ekleyip mikrodalgada ısıttım. Erimiş kaşarın üstüne biraz da acı biber serptim. Ağızlara layık bir atıştırmalık oldu.

ekmek arası domalan

Daha sonraki gün kahvaltıda birazını patates gibi kızarttık,

domalan kızartma

birazını da rendeleyip yumurtaya kattık. Yumurtalısı da çok güzel oldu.

-----> 1 Haziran 2011 eklenen kısım <-----

Bir gün yine çayırlarda dolaman/domalan mantarı topladıktan sonra bir de bunun güvecini yapalım dedik. Hanım hindi filetoyu ve mantarı küp küp doğradıktan sonra zevkimize göre zerdeçal, kekik, karabiber gibi baharatları ve biraz da kayısı kurusu ekleyip balık güveci ile fırına verdi. (N'apalım domalan güvecimiz yoktu :()

Yanına bulgur pilavı ayran ve salata ile nefis oldu....

(Maalesef emektar fotoğraf makinem bozulduğu için bu fotoğrafları cep telefonum ile çektim. Dolayısı ile fotoğraf kalitesi pek iyi değil; affola...)

-----> 1 Haziran 2011 eklenen kısmın sonu <-----

Ben denemedim ama internetten bulduğum bir tarifi de sizinle paylaşayım:

Domalan Kebabı:

domalan kebabı

Malzemeler:
400 gr. kemiksiz kuzu kolu. 100 gr. kemiksiz kuzu gerdanı, 200gr. kuzu kuyruk yağı, 40 adet ceviz büyüklüğünde keme, tuz, karabiber, yeşil soğan, biber, domates.

Yapılışı:
Önce kemeler güzelce yıkanır çünkü çıkarıldığı toprağın bütün dokusunu üzerinde taşımaktadır. Daha sonra pütürlü taşla dış yüzeyi temizlenir ve sonra yeniden yıkanır. Ortadan ikiye bölündükten sonra ortaları şişe takılacak şekilde delinir. Kuzu kolu kuzu gerdanı ve kuyruk yağını buğday tanesi büyüklüğüne gelinceye kadar zırhtan geçirilir. Zırh kıymasına, tuz ve karabiber eklendikten sonra iyice harmanlanır. Şişlere bir parça kıyma, bir parça keme gelecek şekilde dizilir daha sonra da kordan küle dönmeye başlayan meşe odunu ateşinde pişirilir.

Başka bir site de şöyle bir tarif verilmiş, ben denemedim henüz: "Tavada tereyağı ve soğanı kavurun, üzerine dolamanları bırakın, kısık ateşte üzerini kapatarak pişirin, köy ekmeği, yoğurt ve soğan eşliğinde inanılmaz bir lezzete hazır olun"



Peki yesek ne yemesek ne? Sadece karnımızı mı doyurur bu nimet? Kaynaklarda domalan mantarının protein deposu olduğu ve güçlü bir afrodizyak etkisi olduğu belirtilmekte. Omuriliği kuvvetlendirmek(?) ve yüksek kolesterolü düşürmek için de başka bitki ve baharatlarla karıştırıldığı da yazıyor aynı kaynaklarda. Taze domalanın sıkılması ile elde edilen su göz hastalıklarında kullanılıyormuş. Bilhassa mikrobik göz hastalıklarına iyi geldiği eski tıp kitaplarında yazıyormuş. Mantar suyu sürme ile karıştırılır göze çekilirse kirpikleri güçlendirirmiş. (Ne gerek var?) Mantar suyu normal su ile karıştırılıp başa sürülürse saç dökülmesine karşı faydalı olurmuş. (Bu kellik ve saç dökülmesi için de daşa sürülmeyen bir tek bu kalmıştı herhalde. Bence mantarı bulduysan ye gitsin niye suyunu sıkıp gözüme kafama süreyim ki?)

Geldik yine bir yazının sonuna. Bence domalanı toplaması yemesinden keyifli. Doğada kendi kendine kalıp kafayı dinlemek için de birebir. Hele günün sonunda bir torba domalanım varsa değmeyin keyfime...

ağzı kulaklarına varmış bir domalan avcısı

Kaynaklar:

http://tr.wikipedia.org/wiki/Domalan
http://www.ogm.gov.tr/sites1/mantar3.htm
http://www.r7c.net/dolaman-keme-nedir-nasil-bulunur.html
http://www.renklihaber.net/haber/2452/domalan-mantarinin-faydalari.html
http://safakaydin.blogspot.com/2010/07/da-denilen-yenilebilen-patatese-benzer.html
http://www.stargazete.com/mobil/istanbul/yazar/ramazan-bingol/keme-mevsimi-basladi-haber-343055.mob
http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=238657

"YENEN ve ANTİMİKROBİYAL AKTİVİTELERİ OLAN KEME MANTARI (Terfezia boudieri Chatin) ÜZERİNDE ARAŞTIRMALAR" http://www.ekolojidergisi.com.tr/resimler/23-4.pdf


.